दिगो बिकास

 

दिगो बिकास

अवधारणा

·         सन् १९७१ को हेलसिन्की सम्मेलनबाट अवधारणाको औपचारिक सुरुवात,
·         सन् १९७२ मा स्टकहोममा वतावरणीय बिषय समावेश गरी सम्मेलन आयोजना र UNEP को     स्थापना,
·         सन् १९७२ मा UNEP ले दिगो बिकासको अवधारण अगाडी ल्याएको,
·         सन् १९८२ मा संयूक्त राष्ट्रसंघीय महासभाले प्रकृतिक सम्पदाको प्रयोग सम्बन्धि बडापत्र        जारी गर्‍यो,
·         सन् १९८३ मा Brutland Committee को गठन,

·         सन् १९८७ मा Our Common Future नामक प्रतिवेदन विश्वसामू प्रस्तुत गरियो।

दिगो बिकास

भावी पुस्ताको आवश्यकतासँग सम्झौता नगरिकन अहिलेको जीवनस्तरमा सुधार ल्यउनुपर्दछ भन्ने मान्यता नै दिगो बिकास हो, जसले

o   बिकास र वतावरणको पारस्परिक्ताको पक्षमा वकालत गर्दछ,

o   गुणात्मक बिकासको पक्षपोषण गर्दछ।

o   स्रोत र साधनको समतामूलक उपयोगको मान्यता,

o   मानव जीवनको दीर्घकालीन हितलाई बढावा दिने कुरामा जोड दिन्छ, भने

भबिष्यलाई असर नपारिकन वर्तमानमा बिकासको प्रतिफल उपयोग गर्नुपर्दछ भन्ने यसको सार हो ।

साकारात्मक विभेद VS आरक्षण

 

साकारात्मक विभेद

·    राज्यबाट बञ्चितिमा परेका वा पारिएका वा सो कारणले आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक आदि बिभिन्न आधारमा कमजोर वर्गको रुपमा रहेका वर्गलाई राज्यको नीति निर्माण, बिकास, राजनीति आदि बिभिन्न स्थानमा समान पहुँचको अवसरलाई सुनिश्चित गर्न उनिहरुको पक्षमा राज्यले लिने खास नीतिलाई साकारात्मक बिभेद भनिन्छ ।

·    साकारात्मक बिभेद कुनै खास समयसम्मको लागी असमानहरुलाई समान बनाउने प्रयोजनका लागी कमजोर वर्ग विशेषलाई दिइने एक अस्थायी प्रकृतिको प्रथमिकता वा छुट हो,

·  साकारात्मक बिभेदलाई Protective Discrimination, Affirmative Discrimination, Reverse Discrimination, and compensatory Action को नामले पनि चिनिन्छ ।

आरक्षण

·      राज्य संरचनाका महत्वपूर्ण जिम्मेवारीहरु तथा रोजगारीका अवसरहरुमा, समाजका कमजोर वर्गको रुपमा रहेका वर्गलाई वास्तविक रुपमा सहभागी हुने अवसरको वतावरण सिर्जना गर्न गरिने विशेष संरक्षणको कार्यलाई आरक्षण भनिन्छ ।

·         आरक्षण साकारात्मक बिभेदलाई कार्यान्वयन गर्ने महत्वपूर्ण संयन्त्र हो ।

·         आरक्षण सम्बन्धि प्रचलनमा रहेका केही सिद्धान्तहरु

१.      यो ब्यवस्था अल्पकालीन ब्यवस्था हो,

२.  आरक्षण सम्बन्धि ब्यवस्थाको कार्यान्वयन ऐनबाट गरिनुपर्छ, केवल नियम र कार्यकारी नीतिका आधारमा गरिनु हुँदैन,

३.      सामान्यता आरक्षणको सुबिधालाई एकपटक मात्र प्रदान गर्नुपर्छ,

४.      आरक्षणलाई प्रयोजनपरक र वस्तुपरक बनाउन तथ्याङ्क र सूचनाको अधावधिक  ब्यवस्था जरुरी मानिन्छ ।

साकारात्मक बिभेद र आरक्षण

·         साकारात्मक बिभेद बिस्तरित हुन्छ र यो बृहत अवधारण हो, तर आरक्षण साकारात्मक बिभेदको एक स्वरुप वा तत्व मात्र हो,

·      साकारात्मक बिभेदले लक्षित वर्ग वा समुदायका लागी बिशेष कार्यक्रमको तर्जुमा र कार्यान्वयनमा जोड दिएको हुन्छ । अर्थात यसले बिशेष संरक्षणमार्फत सक्षमता अभिबृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेको हुन्छ । तर आरक्षणले लक्षित वर्गको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गराउन कोटा छुट्याउने कुरामा ध्यान दिन्छ ।

·  साकारात्मक बिभेदले सशक्तिकरण र बिकासमा जोड दिन्छ र लक्षित वर्ग वा समूहलाई प्रतिस्पर्धातमक तहसम्म पुर्‍याउने प्रयास गर्दछ । आरक्षणले वर्तमान प्रतिस्पर्धालाई सरल बनाई पहुँच र प्रतिनिधित्वमा सुनिश्चितता प्रदान गर्न चाहन्छ ।

·  साकारात्मक बिभेद गुणात्मक समाबेशीकरणमा आधारित छ भने आरक्षणले संख्यात्मक समाबेशीकरणलाई आधार मान्दछ,

·    सकारात्मक विभेदले क्षमता अभिबृद्धि गर्न चाहन्छ भने आरक्षणले निश्चित जात वा वर्गका लागि पदसङ्ख्या छुट्याउने कुरामा सम्बन्ध राख्छ ।

समावेशीकरण

 

समावेशीकरण

·         समावेशीकरणको सीधा अर्थ सबैलाई समेट्नु भन्ने हो,

·         समावेशकिरणलाई लोकतन्त्रको नविनतम आयामका रुपमा पनि लिईन्छ,

·         कुनै पनि लिंग, जातजाती, क्षेत्र वा वर्गका आधारमा कसैप्रति भेदभाव नगरी सबैलाई समान अवसर प्रदान गर्नु नै समावेशीकरण हो,

·    राज्य सञ्चालनको क्रममा पिछडिएको, कमजोर र बञ्चितिमा परेको वर्ग वा समुदायलाई मूल प्रवाहमा सामेल गराउन आवश्यक पर्ने पूर्वाधार, बिशेष ब्यवहार, सबलीकरण वा यस्तै अन्य उपायहरुको अवलम्बन गरिन्छ ।

·         "Equality among Equal " लाई ब्यवहारमा उर्तानु यसको मूख्य उद्देश्य हो।

समानुपातिक प्रतिनिधित्व

 

समानुपातिक प्रतिनिधित्व

• जातीय, वर्गीय, लैङ्गिक, भौगोलिक र जनसङ्ख्याको अनुपातको आधरमा निर्वाचनको माध्यमबाट प्रतिनिधित्वको अधिकार स्थापित हुनु नै समानुपातिक प्रतिनिधित्व हो ।
• पुरै देशलाई एक निर्वाचन क्षेत्र मानी दलहरुले पाएको मतको अनुपातमा बिजयी सङ्ख्या घोषणा गरिने प्रणालीलाई समानुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणाली भनिन्छ ।
• लोकतन्त्रमा बहुमतले शासन गर्ने अधिकार भए तापनी अल्पमतलाई पनि कदर गर्नुपर्छ भन्ने दर्शनमा यो प्रतिनिधित्व प्रणाली रहेको छ ।

निजामती सेवा

 निजामती सेवा

•    गैरसैनिक प्रकृतिको सेवा, कानूनी आधार भएको, तोकिएको तलब भाता पउने, जनता र सरकारबीच पुलको रुपमा रहेर स्थायी सरकारको रुपमा निरन्तर चलिरहने, बृति बिकासको अवसर भएको दक्ष र ब्यवसायी ब्यक्तिहरु रहेको प्रमुख प्रशासनिक संयन्त्रलाई निजामती सेवा भनिन्छ,,
•        निजामती सेवा राजनीतिप्रति तटस्थ र सरकारको नीति तथा कार्यक्रमप्रति प्रतिबद्ध हुन्छ,

•   राज्य सञ्चालनका सबै क्षेत्रमा काम गर्ने राष्ट्रसेवक कर्मचारीहरुको समूह निजामती सेव भए पनि नेपालमा सैनिक, प्रहरी, शिक्षक, एवं सार्वजनिक संस्थाहरुको सेवालाई निजामती सेवा बाहिर राखिएको पाईन्छ । संसद सेवालाई संसद सेवा ऐन र स्वास्थ्य सेवालाईै स्वास्थय सेवा ऐन अनुसार सञ्चालन गरिए पनि ब्यवहारमा ती सेवालाई निजामती सेवा भनिन्छ ।               

परिभाषा- Difinition

 

परिभाषा- Difinition